Descripcion
Subarbustos hasta de 2 m de alto; tallos erectos, con pubescencia adpresa y pelos malpigiáceos. Hojas alternas o subopuestas; pecíolo de 0,5-1 cm de largo; láminas elípticas u ovadas, de 4-15 × 2-6 cm, con pubescencia adpresa y pelos malpigiáceos en ambas caras, cartáceas, ápice agudo, base aguda, atenuada, el margen liso. Inflorescencias en cincinos hasta de 15 cm de largo, pedunculados, simples o 2-furcados, multifloros con 30-70 flores. Flores con cáliz de 2 mm de largo, lacinias lineares, con pelos adpresos y malpigiáceos; corola hipocrateriforme, blanca, tubo de 3-4,5 mm de largo, exteriormente con pubescencia adpresa y pelos malpigiáceos, glabro en el interior, limbo de 2 mm de diámetro, lóbulos ovados de ápice redondeado; anteras elipsoidales, de 1-1,5 mm de largo; ovario ca. 1,5 mm de largo, estigma cónico. Fruto subgloboso, de 3 × 3 mm, glabro, dividido a la madurez en 4 clusas 1-seminadas.
Distribucion y Habitat
Especie frecuente en el noreste de la Argentina, principalmente en Misiones, en donde habita terrenos bajos y húmedos o en barrancas a lo largo de ríos; también se distribuye en el sur de Brasil y Paraguay.
Sinónimos
Heliotropium transalpinum Vell.
-
Heliotropium tiaridioides Cham. Linnaea 4(4): 453-454. 1829
Heliotropium transalpinum Vell. var. tiaridioides (Cham.) I.M. Johnst. var. tiaridioides (Cham.) I.M. Johnst. J. Arnold Arbor. 16(2): 186. 1935
Heliotropium tiaridioides Cham. var. genuina I.M. Johnst., nom. inval. var. genuina I.M. Johnst., nom. inval. Contr. Gray Herb. 81: 6. 1928
Heliotropium tiaridioides Cham. var. schizocarpum I.M. Johnst. var. schizocarpum I.M. Johnst. Contr. Gray Herb. 81: 7. 1928
Heliotropium monostachyum Cham. Linnaea 4(4): 455. 1829
Heliotropium transalpinum Vell. var. arcanum Di Fulvio & Ariza var. arcanum Di Fulvio & Ariza Bol. Soc. Argent. Bot. 39(1-2): 119. 2004
Heliotropium monostachyum Cham. var. tiaridioides (Cham.) Chodat var. tiaridioides (Cham.) Chodat Bull. Herb. Boissier, sér. 2 2: 816. 1902
Bibliografía
-
Stutz, L. C. Año: 1983
Soria Rey, N., Basualdo, I. Z. & Zardini, E. M. Año: 1994
Pérez-Moreau, R. L. Año: 1994
Pérez-Moreau, R. L. Año: 1964
Johnston, I. M. Año: 1928
Jiménez, B., Knapp, S., Marín, G. & Peña-Chocarro, M. C. Año: 2000
Di Fulvio, T. E. & Ariza Espinar, L. Año: 2004
Di Fulvio, T. E. & Ariza Espinar, L. Año: 2016
de Melo, J. I. M. & Vieira, D. D. Año: 2021
Basualdo, I. Z., Zardini, E. M., Soria Rey, N. & Ortíz, M. Año: 1994
Ejemplares de referencia
| Colector | N° Colect. | Especie | Departamento | Provincia | Imagen |
|---|---|---|---|---|---|
|
|
6978 | General Manuel Belgrano | Misiones |
|
|
|
|
8976 | Santa Bárbara | Jujuy |
|
|
|
|
266 | Capital | Corrientes |
|
|
|
|
758 | San Cosme | Corrientes |
|
|
|
|
2347 | Ituzaingó | Corrientes |
|
|
|
|
5928 | San Javier | Misiones |
|
|
|
|
6004 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
8275 | Mercedes | Corrientes |
|
|
|
|
427 | San Ignacio | Misiones |
|
|
|
|
11563 | Gran Chaco | Tarija |
|
|
|
|
11610 | Gran Chaco | Tarija |
|
|
|
|
708 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
708 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
708 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
124 | Libertador General San Martín | Misiones |
|
|
|
|
13 | Salta |
|
||
|
|
1506 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
128 | San Javier | Misiones |
|
|
|
|
36 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
11927 | Santo Tomé | Corrientes |
|
|
|
|
14574 | Santa Bárbara | Jujuy |
|
|
|
|
27807 | Ledesma | Jujuy |
|
|
|
|
28276 | Santo Tomé | Corrientes |
|
|
|
|
28661 | San Javier | Misiones |
|
|
|
|
29366 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
29453 | San Javier | Misiones |
|
|
|
|
30399 | Ledesma | Jujuy |
|
|
|
|
32229 | Ledesma | Jujuy |
|
|
|
|
33558 | Andrés Ibáñez | Santa Cruz |
|
|
|
|
33971 | Ledesma | Jujuy |
|
|
|
|
34071 | Santa Bárbara | Jujuy |
|
|
|
|
34393 | General José de San Martín | Salta |
|
|
|
|
6127 | Itatí | Corrientes |
|
|
|
|
209 | San Javier | Misiones |
|
|
|
|
1969 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
3185 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
5375 | San Ignacio | Misiones |
|
|
|
|
7525 | Orán | Salta |
|
|
|
|
8339 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
8475 | San Pedro | Misiones |
|
|
|
|
1932 | Santo Tomé | Corrientes |
|
|
|
|
-1 | 40 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
167 | a | Candelaria | Misiones |
|
|
|
1261 | Guaraní | Misiones |
|
|
|
|
2040 | - |
|
||
|
|
1459 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
11363 | Ponta Grossa | Paraná |
|
|
|
|
15955 | Jaguariaiva | Paraná |
|
|
|
|
34 | Eldorado | Misiones |
|
|
|
|
181 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
2467 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
457 | Eldorado | Misiones |
|
|
|
|
3439 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
2380 | Patiño | Formosa | ||
|
|
2380 | Patiño | Formosa | ||
|
|
2380 | Patiño | Formosa | ||
|
|
2919 | Pilcomayo | Formosa |
|
|
|
|
3861 | San Pedro | Misiones |
|
|
|
|
83 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
1119 | Capital | Misiones |
|
|
|
|
3073 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
676 | Pirané | Formosa |
|
|
|
|
819 | Apóstoles | Misiones |
|
|
|
|
1164 | General Manuel Belgrano | Misiones |
|
|
|
|
2838 | San Pedro | Misiones |
|
|
|
|
2990 | General Manuel Belgrano | Misiones |
|
|
|
|
160 | - |
|
||
|
|
35149 | Paraná |
|
||
|
|
284 | (SI 17165) | Monte Caseros | Corrientes |
|
|
|
4774 | Concepción | Misiones |
|
|
|
|
4952 | Apóstoles | Misiones |
|
|
|
|
5077 | Concepción | Misiones |
|
|
|
|
814 | Eldorado | Misiones |
|
|
|
|
10808 | Guaraní | Misiones |
|
|
|
|
11944 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
507 | Patiño | Formosa |
|
|
|
|
415 | Monte Caseros | Corrientes |
|
|
|
|
41 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
3468 | Guairá |
|
||
|
|
23 | Guaraní | Misiones |
|
|
|
|
1793 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
3771 | San Pedro | Misiones |
|
|
|
|
5603 | Concepción | Misiones |
|
|
|
|
175 | Misiones |
|
||
|
|
240 | Formosa |
|
||
|
|
2356 | San Ignacio | Misiones |
|
|
|
|
15929 | Libertador General San Martín | Misiones |
|
|
|
|
16455 | Santo Tomé | Corrientes |
|
|
|
|
17038 | Santo Tomé | Corrientes |
|
|
|
|
17096 | Santo Tomé | Corrientes |
|
|
|
|
18648 | Orán | Salta |
|
|
|
|
19367 | Huasco | Atacama |
|
|
|
|
21546 | Santo Tomé | Corrientes |
|
|
|
|
23669 | San Cosme | Corrientes |
|
|
|
|
24330 | Ituzaingó | Corrientes |
|
|
|
|
24331 | Ituzaingó | Corrientes |
|
|
|
|
25491 | Ituzaingó | Corrientes |
|
|
|
|
26146 | Santo Tomé | Corrientes |
|
|
|
|
30916 | General José de San Martín | Salta |
|
|
|
|
38180 | Rio Grande do Sul |
|
||
|
|
39233 | Gran Chaco | Tarija |
|
|
|
|
41067 | Ituzaingó | Corrientes |
|
|
|
|
353 | Libertador General San Martín | Misiones |
|
|
|
|
8026 | San Pedro | Misiones |
|
|
|
|
474 | Horqueta | Concepción |
|
|
|
|
3463 | Misiones |
|
||
|
|
5690 | Eldorado | Misiones |
|
|
|
|
5804 | Misiones |
|
||
|
|
36 | San Ignacio | Misiones |
|
|
|
|
72 | Ituzaingó | Corrientes |
|
|
|
|
7960 | Caaguazú |
|
||
|
|
4958 | Orán | Salta |
|
|
|
|
6 | B | Candelaria | Misiones |
|
|
|
245 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
2178 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
7113 | General Manuel Belgrano | Misiones |
|
|
|
|
15191 | Cainguás | Misiones |
|
|
|
|
612 | San Javier | Misiones |
|
|
|
|
927 | General Manuel Belgrano | Misiones |
|
|
|
|
966 | Eldorado | Misiones |
|
|
|
|
1159 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
1483 | General Manuel Belgrano | Misiones |
|
|
|
|
3933 | Orán | Salta |
|
|
|
|
379 | Libertador General San Martín | Misiones |
|
|
|
|
379 | Libertador General San Martín | Misiones |
|
|
|
|
714 | General Paz | Corrientes |
|
|
|
|
3359 | General Manuel Belgrano | Misiones |
|
|
|
|
-1 | 18 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
35344 | Andrés Ibáñez | Santa Cruz |
|
|
|
|
43160 | Andrés Ibáñez | Santa Cruz |
|
|
|
|
45950 | Andrés Ibáñez | Santa Cruz |
|
|
|
|
7879 | San Ignacio | Misiones |
|
|
|
|
184 | Misiones |
|
||
|
|
3610 | General José de San Martín | Salta |
|
|
|
|
3700 | General José de San Martín | Salta |
|
|
|
|
7 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
127 | General José de San Martín | Salta |
|
|
|
|
42 | San Pedro | Misiones |
|
|
|
|
171 | Itapúa |
|
||
|
|
96 | Libertador General San Martín | Misiones |
|
|
|
|
185 | Oberá | Misiones |
|
|
|
|
35469 | São Leopoldo | Rio Grande do Sul |
|
|
|
|
93 | Capital | Misiones |
|
|
|
|
756 | Guaraní | Misiones |
|
|
|
|
316 | Matacos | Formosa |
|
|
|
|
6888 | Capital | Corrientes |
|
|
|
|
23159 | Canindeyú |
|
||
|
|
25171 | Guairá |
|
||
|
|
28262 | Alto Paraná |
|
||
|
|
32981 | Orán | Salta |
|
|
|
|
478 | 1° de Mayo | Chaco |
|
|
|
|
7806 | Ñeembucú |
|
||
|
|
16030 | Mburucuyá | Corrientes |
|
|
|
|
4027 | 25 de Mayo | Misiones |
|
|
|
|
4456 | Oberá | Misiones |
|
|
|
|
1757 | Montecarlo | Misiones |
|
|
|
|
2955 | Cainguás | Misiones |
|
|
|
|
1525 | Pareci Novo | Rio Grande do Sul |
|
|
|
|
-1 | 83 | Capital | Misiones |
|
|
|
1292 | Central |
|
||
|
|
-1 | 292 | Orán | Salta |
|
|
|
-1 | 293 | Orán | Salta |
|
|
|
-1 | 294 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
-1 | 296 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
-1 | 297 | Capital | Misiones |
|
|
|
128 | Alto Paraná |
|
||
|
|
2088 | Ledesma | Jujuy |
|
|
|
|
1603 | Santo Tomé | Corrientes |
|
|
|
|
2100 | General Alvear | Corrientes |
|
|
|
|
3427 | Itapúa |
|
||
|
|
4009 | Santo Tomé | Corrientes |
|
|
|
|
5606 | Guaraní | Misiones |
|
|
|
|
6051 | Guaraní | Misiones |
|
|
|
|
6367 | Guaraní | Misiones |
|
|
|
|
6374 | Guaraní | Misiones |
|
|
|
|
6943 | Presidencia de la Plaza | Chaco |
|
|
|
|
581 | Oberá | Misiones |
|
|
|
|
879 | Cainguás | Misiones |
|
|
|
|
914 | Libertador General San Martín | Misiones |
|
|
|
|
2670 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
3581 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
3769 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
190 | San Pedro |
|
||
|
|
426 | Iguazú | Misiones |
|
|
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
546 | San Pedro | Misiones | ||
|
|
7172 | Paraguarí |
|
||
|
|
28615 | Paraguarí |
|
||
|
|
687 | San Pedro | Misiones |
|
|
|
|
1950 | San Javier | Misiones |
|
|
|
|
2214 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
2223 | Candelaria | Misiones |
|
|
|
|
2506 | Ledesma | Jujuy |
|
|
|
|
4962 | Libertador General San Martín | Misiones |
|
|
|
|
5518 | San Pedro | Misiones |
|
|
|
|
8868 | General Manuel Belgrano | Misiones |
|
|
|
|
14500 | Orán | Salta | ||
|
|
14500 | Orán | Salta | ||
|
|
14500 | Orán | Salta | ||
|
|
14500 | Orán | Salta |
Nombre Vulgar y Usos
-
Nombre de uso: Cataplasmas resolutivas
Parte utilizada: hojas
-
Nombre de uso: Gárgaras desinflamatorias
Parte utilizada: hojas cocidas
-
Nombre de uso: Detergente
Parte utilizada:
Tipo y Observaciones
Material Tipo: Brasil. "Campis apricis transalpinis habitat. Prope Pagum Boavista offendi. Febr. Mart. floret." "Heliotropium trans-alpinum" en J. M. C. Vellozo, Fl. Flumin. Icon. 2: tab. 40. 1827[1831] [lectotipo designado por M. W. Frohlich en D. L. Nash & N. P. Moreno (eds.), Fl. Veracruz 18: 102. 1981].
Observaciones: Johnston (1935) considera a H. tiaridioides como una variedad de H. transalpinum, diferenciada de esta última por la presencia de frutos “no surcados” (divididos en 2, en vez de 4 unidades). Di Fulvio & Ariza Espinar (2004) rehabilitan a H. tiaridioides como una especie independiente en base a la pubescencia diferencial de las hojas y los frutos divididos en 2 en vez de 4 unidades. Luebert (2017) vuelve a considerar H. tiaridioides como una variedad de H. transalpinum. Además, Di Fulvio & Ariza Espinar (2004), fundan la variedad H. transalpinum var. arcanum diferenciada por el fruto dividido en 2 unidades en vez de 4. En el presente tratamiento se considera que la división del fruto en 2 ó 4 unidades es un carácter lo suficientemente importante como para definir especies. Por lo tanto, se aceptan dos especies válidas y diferenciadas según el número de unidades en que se divide el fruto: H. transalpinum que posee frutos divididos en 4 unidades, y H. tiaridioides que posee frutos divididos en 2 unidades. La pubescencia referida por Di Fulvio & Ariza Espinar (2004) como taxonómicamente importante, se considera aquí como un carácter muy variable y taxonómicamente irrelevante.