Descripcion
Arbustos polimorfos, de (0,1-)0,4-2 m de alto, erectos o achaparrados, glabros a densamente pubescentes con pelos simples, ramificados y algunos glandulares; tallos amarillentos a castaño grisáceos, ramificados, con ramas apenas rígidas a flexibles o con ramas espiniformes y punzantes Hojas sésiles o cortamente pecioladas, planas, membranáceas o carnósulas; láminas de forma variada: obovadas, linear-obovadas, elípticas, filiformes, linear-espatuladas, de 1-35 × 0,5-10 mm, agudas a obtusas en el ápice, con pelos principalmente ramificados, también con algunos simples y glandulares, en ocasiones ciliadas en el margen. Flores 5-meras, solitarias, raro 2-3 por braquiblasto; cáliz acopado, 5-dentado, con lóbulos usualmente más cortos que el tubo, a veces iguales o más largos, pubescentes, con igual pubescencia que las hojas, tubo de 1,5-6 mm, lóbulos de 0,5-2,5(-4) mm; corola infundibuliforme, glabra o pubescente en su parte externa y en el dorso de los lóbulos, con un anillo piloso en su base, o bien glabra pero con este anillo piloso, por excepción glabérrima, pilosa en su interior entre las bases de los filamentos con manchones de pelos, blanca, blanco-sucio o blancocremoso, a veces violáceo claro, generalmente con nervaduras atropurpúreas o pardas en los lóbulos y en el tubo, con manchas 2-8 mm. verdosas o grisáceas en los lóbulos, tubo de 2,5-6 × 2,5 mm y lóbulos de 3-5,5 × 2-3,5 mm, desplegados en la antesis; estambres adheridos al tubo corolino en su hemialtura o más comúnmente debajo de ella, filamentos subiguales, exertos, más largos o tan largos como los lóbulos corolinos, con sus bases notoriamente ensanchadas en forma de escudo bordeado por pelos simples; ovario con nectario basal inconspicuo y verde, estilo muy exerto. Baya roja o anaranjada, globosa u ovoide, de 6-8 × ca. 4,5 mm; el cáliz crece a veces acompañando al fruto pero sin envolverlo; semillas reniformes o irregulares, de 5-15(-25) por lóculo, de 1,3-2 × 1-1,5 mm, episperma con celdillas de paredes muy onduladas, bien marcadas.
Distribucion y Habitat
Habita en el centro de Chile y en la Argentina, en las provincias biogeográficas Patagónica, del Monte y Espinal (de Catamarca a Neuquén, llegando a Córdoba y Chubut).
Sinónimos
Lycium chilense Miers ex Bertero var. chilense
-
Lycium chilense Miers ex Bertero var. petiolatum Phil. var. petiolatum Phil. : 1.
Lycium scoparium Miers Ann. Mag. Nat. Hist., ser. 2 14: 340. 1854
Lycium fimbriatum C.L. Hitchc. Lilloa 5: 225. 1940
Lycium lasiopetalum Speg. Anales Soc. Ci. Argent. 53: 170. 1902
Lycium hunzikeri F.A. Barkley Lilloa 26: 202. 1953
Lycium chilense Miers ex Bertero var. o'donelli F.A. Barkley var. o'donelli F.A. Barkley : 14.
Lycium grevilleanum Miers Ann. Mag. Nat. Hist., ser. 2 14: 342. 1854
Lycium pulverulentum Skottsb. : .
Lycium scoparium Miers subsp. normale A. Terracc. var. normale A. Terracc. : 4.
Lycium scoparium Miers var. affine (Miers) A. Terracc. var. affine Miers : 5.
Lycium scoparium Miers var. divaricatum (Miers) A. Terracc. var. divaricatum Miers : 6.
Lycium scoparium Miers var. lineare (Miers) A. Terracc. var. lineare (Miers) A. Terracc. : 7.
Lycium gelidum Wedd. : .
Lycium chilense Miers ex Bertero var. gelidum (Wedd.) A. Terracc. var. gelidum (Wedd.) A. Terracc. : .
Lycium scoparium Miers var. grevilleanum (Miers) A. Terracc. var. grevilleanum (Miers) A. Terracc. : .
Lycium chilense Miers ex Bertero var. tomentosulum Phil. var. tomentosulum Phil. : .
Lycium salsum Ruiz & Pav. var. chilense (Bertero) Kuntze var. chilense (Miers ex Bertero) Kuntze : .
Lycium chilense Miers ex Bertero var. ovatum Phil. var. ovatum Phil. : .
Bibliografía
Ejemplares de referencia
| Colector | N° Colect. | Especie | Departamento | Provincia | Imagen |
|---|---|---|---|---|---|
|
|
89 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
92 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
118 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
1504 | San Carlos | Mendoza |
|
|
|
|
19 | Gaiman | Chubut |
|
|
|
|
219 | Paso de Indios | Chubut |
|
|
|
|
242 | Confluencia | Neuquén |
|
|
|
|
673 | Rosario de Lerma | Salta |
|
|
|
|
3101 | Vinchina | La Rioja |
|
|
|
|
3238 | Famatina | La Rioja |
|
|
|
|
3676 | Florentino Ameghino | Chubut |
|
|
|
|
19288 | Luján de Cuyo | Mendoza |
|
|
|
|
19365 | Maipú | Mendoza |
|
|
|
|
19443 | San Rafael | Mendoza |
|
|
|
|
19453 | Mendoza |
|
||
|
|
19797 | Santiago del Estero |
|
||
|
|
19928 | Buenos Aires |
|
||
|
|
19948 | Caleu-Caleu | La Pampa |
|
|
|
|
19954 | Caleu-Caleu | La Pampa |
|
|
|
|
20587 | San Luis |
|
||
|
|
20594 | San Luis |
|
||
|
|
20641 | San Javier | Córdoba |
|
|
|
|
412 | Florentino Ameghino | Chubut |
|
|
|
|
101 | (CORD20688) | Capital | La Pampa |
|
|
|
339 | Elqui | Coquimbo |
|
|
|
|
340 | Elqui | Coquimbo |
|
|
|
|
342 | Valparaíso | Valparaíso |
|
|
|
|
757 | San Justo | Córdoba |
|
|
|
|
829 | San Justo | Córdoba |
|
|
|
|
845 | Elqui | Coquimbo |
|
|
|
|
865 | Elqui | Coquimbo |
|
|
|
|
-1 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
407 | Florentino Ameghino | Chubut |
|
|
|
|
413 | Florentino Ameghino | Chubut |
|
|
|
|
416 | a | Florentino Ameghino | Chubut |
|
|
|
417 | a | Florentino Ameghino | Chubut |
|
|
|
418 | Florentino Ameghino | Chubut |
|
|
|
|
422 | Florentino Ameghino | Chubut |
|
|
|
|
439 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
466 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
836 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
278 | Río Cuarto | Córdoba |
|
|
|
|
292 | Río Cuarto | Córdoba |
|
|
|
|
1490 | General Roca | Córdoba |
|
|
|
|
3239 | General Roca | Córdoba |
|
|
|
|
110 | M | Mendoza |
|
|
|
|
33 | b | Santa Rosa | Mendoza |
|
|
|
1664 | Buenos Aires |
|
||
|
|
3015 | Bahía Blanca | Buenos Aires |
|
|
|
|
11078 | Chos Malal | Neuquén |
|
|
|
|
11791 | Villarino | Buenos Aires |
|
|
|
|
11906 | Bahía Blanca | Buenos Aires |
|
|
|
|
12810 | (SI 168479) | Río Chico | Santa Cruz |
|
|
|
12837 | Río Chico | Santa Cruz |
|
|
|
|
12920 | Lago Buenos Aires | Santa Cruz |
|
|
|
|
15660 | San Rafael | Mendoza |
|
|
|
|
16573 | Corpen Aike | Santa Cruz |
|
|
|
|
-1 | (SI 145188) | Valparaíso | Valparaíso |
|
|
|
-1 | (SI 145469) | Valparaíso | Valparaíso |
|
|
|
-1 | (SI 20458) | La Pampa |
|
|
|
|
15812 | Bahía Blanca | Buenos Aires |
|
|
|
|
28198 | Villarino | Buenos Aires |
|
|
|
|
28201 | Bahía Blanca | Buenos Aires |
|
|
|
|
4340 | Puán | Buenos Aires |
|
|
|
|
4647 | Tornquist | Buenos Aires |
|
|
|
|
4669 | Tornquist | Buenos Aires |
|
|
|
|
5434 | Saavedra | Buenos Aires |
|
|
|
|
7196 | San Nicolás | Buenos Aires |
|
|
|
|
22421 | (SI 145130) | Rosario de Lerma | Salta |
|
|
|
24313 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
24462 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
31067 | Ullum | San Juan |
|
|
|
|
31204 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
33024 | Pilcaniyeu | Río Negro |
|
|
|
|
34158 | Chos Malal | Neuquén |
|
|
|
|
28 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
-1 | (SI 145145) | Monte Hermoso | Buenos Aires |
|
|
|
73 | San Luis |
|
||
|
|
76 | Juan Martín de Pueyrredón | San Luis |
|
|
|
|
111 | San Luis |
|
||
|
|
-1 | (BA 25/2660) | San Luis |
|
|
|
|
-1 | (BA 25/2956) | San Luis |
|
|
|
|
-1 | (BA 27/893) | Salta |
|
|
|
|
-1 | (BA 28/1203) | Río Negro |
|
|
|
|
-1 | (BA 28/1204) | Río Negro |
|
|
|
|
1449 | Catamarca |
|
||
|
|
1642 | Valparaíso |
|
||
|
|
342 | Rosario de Lerma | Salta |
|
|
|
|
5002 | Córdoba |
|
||
|
|
5035 | La Pampa |
|
||
|
|
20 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
43 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
44 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
90325 | La Pampa |
|
||
|
|
3859 | Cushamen | Chubut |
|
|
|
|
4696 | Pichi Mahuida | Río Negro |
|
|
|
|
4868 | Languiñeo | Chubut |
|
|
|
|
6220 | Valcheta | Río Negro |
|
|
|
|
6377 | Valcheta | Río Negro |
|
|
|
|
6448 | Deseado | Santa Cruz |
|
|
|
|
6476 | Magallanes | Santa Cruz |
|
|
|
|
7337 | Valcheta | Río Negro |
|
|
|
|
7364 | San Antonio | Río Negro |
|
|
|
|
7874 | Catán Lil | Neuquén |
|
|
|
|
7877 | Catán Lil | Neuquén |
|
|
|
|
7966 | Zapala | Neuquén |
|
|
|
|
8015 | Picunches | Neuquén |
|
|
|
|
8709 | Añelo | Neuquén |
|
|
|
|
1596 | Rawson | Chubut |
|
|
|
|
2497 | San Antonio | Río Negro |
|
|
|
|
2516 | San Antonio | Río Negro |
|
|
|
|
26 | General Roca | Río Negro |
|
|
|
|
46 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
94 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
478 | (SI 143771) | Caucete | San Juan |
|
|
|
1864 | Zapala | Neuquén |
|
|
|
|
277 | Sarmiento | Chubut |
|
|
|
|
10 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
268 | Tilcara | Jujuy |
|
|
|
|
2152 | Juan Martín de Pueyrredón | San Luis |
|
|
|
|
587 | La Pampa |
|
||
|
|
718 | Atacama |
|
||
|
|
147 | Santa Cruz |
|
||
|
|
5230 | San Antonio | Río Negro |
|
|
|
|
-1 | CORD 20616 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
581 | 3 | Río Negro |
|
|
|
|
1867 | 7 | Chubut |
|
|
|
|
23503 | Villarino | Buenos Aires |
|
|
|
|
8362 | San Juan |
|
||
|
|
108 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
17 | Río Negro |
|
||
|
|
648 | Rawson | Chubut |
|
|
|
|
791 | Gaiman | Chubut |
|
|
|
|
929 | Rawson | Chubut |
|
|
|
|
81 | General Roca | Río Negro |
|
|
|
|
6518 | General Güemes | Chaco |
|
|
|
|
176 | Cushamen | Chubut |
|
|
|
|
-1 | (SI 145142) | Rosario de Lerma | Salta |
|
|
|
4614 | Rawson | Chubut |
|
|
|
|
4636 | Chubut |
|
||
|
|
4651 | Chubut |
|
||
|
|
1675 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
1108 | Deseado | Santa Cruz |
|
|
|
|
1148 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
1156 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
5928 | Tafí | Tucumán |
|
|
|
|
4 | San Rafael | Mendoza |
|
|
|
|
-1 | (SI 145138) | Buenos Aires |
|
|
|
|
-1 | (SI 145139) | Neuquén |
|
|
|
|
-1 | (SI 145143) | Buenos Aires |
|
|
|
|
-1 | (SI 145144) | Tornquist | Buenos Aires |
|
|
|
-1 | (SI 145151) | La Pampa |
|
|
|
|
113 | (SI 145453) | San Juan |
|
|
|
|
769 | - |
|
||
|
|
-1 | CORD 20490 | Córdoba |
|
|
|
|
55 | Chubut |
|
||
|
|
58 | Chubut |
|
||
|
|
106 | (CORD20679) | Chubut |
|
|
|
|
112 | Mártires | Chubut |
|
|
|
|
1295 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
1390 | Coronel Felipe Varela | La Rioja |
|
|
|
|
3124 | Mártires | Chubut |
|
|
|
|
4075 | Toay | La Pampa |
|
|
|
|
6098 | Totoral | Córdoba |
|
|
|
|
7703 | Capital | Córdoba |
|
|
|
|
7705 | Capital | Córdoba |
|
|
|
|
9375 | Río Cuarto | Córdoba |
|
|
|
|
22586 | Chilecito | La Rioja |
|
|
|
|
23407 | Santa Rosa | Mendoza |
|
|
|
|
23411 | Santa Rosa | Mendoza |
|
|
|
|
23413 | Santa Rosa | Mendoza |
|
|
|
|
23688 | a | Angaco | San Juan |
|
|
|
23840 | Angaco | San Juan |
|
|
|
|
23873 | Angaco | San Juan |
|
|
|
|
23906 | Angaco | San Juan |
|
|
|
|
23910 | Angaco | San Juan |
|
|
|
|
23916 | Angaco | San Juan |
|
|
|
|
11537 | Patagones | Buenos Aires |
|
|
|
|
181 | Chubut |
|
||
|
|
-1 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
422 | Mártires | Chubut |
|
|
|
|
423 | Gaiman | Chubut |
|
|
|
|
424 | Gaiman | Chubut |
|
|
|
|
426 | Florentino Ameghino | Chubut |
|
|
|
|
438 | Tehuelches | Chubut |
|
|
|
|
441 | Tehuelches | Chubut |
|
|
|
|
623 | Rawson | Chubut |
|
|
|
|
937 | Tehuelches | Chubut |
|
|
|
|
-1 | (SI 145154) | Santa Cruz |
|
|
|
|
11 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
179 | (SI 145122) | Deseado | Santa Cruz |
|
|
|
224 | Magallanes | Santa Cruz |
|
|
|
|
277 | Santa Cruz |
|
||
|
|
305 | Santa Cruz |
|
||
|
|
769 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
1864 | Andalgalá | Catamarca |
|
|
|
|
603 | Zonda | San Juan |
|
|
|
|
2976 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
3009 | Jáchal | San Juan |
|
|
|
|
4168 | Sarmiento | San Juan |
|
|
|
|
4429 | Angaco | San Juan |
|
|
|
|
4882 | Caucete | San Juan |
|
|
|
|
6089 | Zonda | San Juan |
|
|
|
|
6184 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
6265 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
6949 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
6994 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
7371 | Calingasta | San Juan |
|
|
|
|
-1 | (SI 145148) | Chubut |
|
|
|
|
606 | Escalante | Chubut |
|
|
|
|
3330 | La Paz | Mendoza |
|
|
|
|
5691 | San Rafael | Mendoza |
|
|
|
|
6303 | Picunches | Neuquén |
|
|
|
|
9349 | Las Heras | Mendoza |
|
|
|
|
9754 | Luján de Cuyo | Mendoza |
|
|
|
|
14710 | Famatina | La Rioja |
|
|
|
|
14716 | Famatina | La Rioja |
|
|
|
|
1764 | General Roca | Río Negro |
|
|
|
|
966 | Capital | Córdoba |
|
|
|
|
1316 | Córdoba |
|
||
|
|
-1 | Valcheta | Río Negro |
|
|
|
|
19 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
-1 | (SI 145194) | La Pampa |
|
|
|
|
-1 | (SI 145461) | Río Negro |
|
|
|
|
15 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
94 | Río Cuarto | Córdoba |
|
|
|
|
4 | Chubut |
|
||
|
|
-1 | (SI 145102) | - |
|
|
|
|
258 | Mendoza |
|
||
|
|
3501 | Las Heras | Mendoza |
|
|
|
|
38 | La Pampa |
|
||
|
|
4385 | Valparaíso | Valparaíso |
|
|
|
|
8163 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
8555 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
-1 | (SI 18695) | La Pampa |
|
|
|
|
1633 | Jáchal | San Juan |
|
|
|
|
-1 | (SI 27975) | San Juan |
|
|
|
|
4785 | Valparaíso | Valparaíso |
|
|
|
|
1189 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
1190 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
1194 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
1198 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
1202 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
1365 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
1369 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
2323 | Patagones | Buenos Aires |
|
|
|
|
2415 | Valcheta | Río Negro |
|
|
|
|
1111 | 9 de Julio | Santa Fe |
|
|
|
|
1394 | Malargüe | Mendoza |
|
|
|
|
1453 | Malargüe | Mendoza |
|
|
|
|
1914 | Malargüe | Mendoza |
|
|
|
|
2963 | San Rafael | Mendoza |
|
|
|
|
3403 | San Carlos | Mendoza |
|
|
|
|
205 | Iglesia | San Juan |
|
|
|
|
66 | (SI 145457) | Zapala | Neuquén |
|
|
|
69 | General Roca | Río Negro |
|
|
|
|
39 | General Belgrano | La Rioja |
|
|
|
|
9889 | MERL 37369 | Chubut |
|
|
|
|
199 | Valcheta | Río Negro |
|
|
|
|
446 | Capital | Mendoza |
|
|
|
|
967 | Santa Bárbara | Jujuy |
|
|
|
|
253 | Tupungato | Mendoza |
|
|
|
|
191 | Florentino Ameghino | Chubut |
|
|
|
|
34 | Mendoza |
|
||
|
|
803 | Capital | Mendoza |
|
|
|
|
1005 | Capital | Mendoza |
|
|
|
|
1748 | Las Heras | Mendoza |
|
|
|
|
3738 | Luján de Cuyo | Mendoza |
|
|
|
|
744 | Capital | Córdoba |
|
|
|
|
1259 | Juan Martín de Pueyrredón | San Luis |
|
|
|
|
1766 | San Justo | Córdoba |
|
|
|
|
2163 | Río Primero | Córdoba |
|
|
|
|
-1 | (SI 24864) | Río Negro |
|
|
|
|
6 | Río Negro |
|
||
|
|
41 | (SI 145150) | - |
|
|
|
|
43 | Catamarca |
|
||
|
|
1429 | Buenos Aires |
|
||
|
|
1501 | Gaiman | Chubut |
|
|
|
|
-1 | (SI 145137) | San Luis |
|
|
|
|
-1 | (SI 145147) | La Paz | Catamarca |
|
|
|
-1 | (SI 145460) | Mendoza |
|
|
|
|
-1 | 140 | Chubut |
|
|
|
|
834 | - |
|
||
|
|
164 | La Pampa |
|
||
|
|
468 | Bahía Blanca | Buenos Aires |
|
|
|
|
1546 | Escalante | Chubut |
|
|
|
|
1549 | Rawson | Chubut |
|
|
|
|
2694 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
2700 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
2737 | Rawson | Chubut |
|
|
|
|
2744 | Rawson | Chubut |
|
|
|
|
-1 | (SI 145140) | Buenos Aires |
|
|
|
|
56697 | Picunches | Neuquén |
|
|
|
|
1773 | La Pampa |
|
||
|
|
4440 | Capital | La Pampa |
|
|
|
|
4501 | Lihuel Calel | La Pampa |
|
|
|
|
-1 | CORD 20491 | Córdoba |
|
|
|
|
-1 | CORD 20559 | Córdoba |
|
|
|
|
13 | Córdoba |
|
||
|
|
4534 | Ojo de Agua | Santiago del Estero |
|
|
|
|
4772 | Capital | Córdoba |
|
|
|
|
12172 | Córdoba |
|
||
|
|
14045 | General San Martín | La Rioja |
|
|
|
|
17045 | General San Martín | La Rioja |
|
|
|
|
5230 | - |
|
||
|
|
269 | Biedma | Chubut |
|
|
|
|
17001 | Utracán | La Pampa |
|
|
|
|
15469 | Valcheta | Río Negro |
|
|
|
|
-1 | (SI 6026) | Juan Martín de Pueyrredón | San Luis |
|
|
|
4373 | Zapala | Neuquén |
|
|
|
|
4904 | Tilcara | Jujuy |
|
|
|
|
11928 | Utracán | La Pampa |
|
|
|
|
93 | Albardón | San Juan |
|
|
|
|
519 | Las Heras | Mendoza |
|
|
|
|
9325 | Rosario de Lerma | Salta |
|
Nombre Vulgar y Usos
Tipo y Observaciones
Material Tipo: Chile. Santiago: «In sylvaticis montis la Leona in rupestribus
St. Yago, Nov 1828, C. G. Bertero 396» (lectotipo, P!, designado
por C. L. Hitchcock, Ann. Missouri Bot. Gard. 19: 317.
1932; isolectotipos, G!, P!).
Observaciones: Nombres vulgares y uso. «Yaoyín», «yauyín». Entidad
palatable, siendo muy perseguida por los animales, sobre todo
donde los recursos forrajeros son escasos.
A. Rama florífera. B. Tricoma bifurcado de hoja. C. Tricoma ramificado de hoja. D. Flor. E. Fruto. F. Semilla.