Descripcion
Arbustos polimorfos, de (0,1-)0,4-2 m de alto, erectos o achaparrados, glabros a densamente pubescentes con pelos simples, ramificados y algunos glandulares; tallos amarillentos a castaño grisáceos, ramificados, con ramas apenas rígidas a flexibles o con ramas espiniformes y punzantes Hojas sésiles o cortamente pecioladas, planas, membranáceas o carnósulas; láminas de forma variada: obovadas, linear-obovadas, elípticas, filiformes, linear-espatuladas, de 1-35 × 0,5-10 mm, agudas a obtusas en el ápice, con pelos principalmente ramificados, también con algunos simples y glandulares, en ocasiones ciliadas en el margen. Flores 5-meras, solitarias, raro 2-3 por braquiblasto; cáliz acopado, 5-dentado, con lóbulos usualmente más cortos que el tubo, a veces iguales o más largos, pubescentes, con igual pubescencia que las hojas, tubo de 1,5-6 mm, lóbulos de 0,5-2,5(-4) mm; corola infundibuliforme, glabra o pubescente en su parte externa y en el dorso de los lóbulos, con un anillo piloso en su base, o bien glabra pero con este anillo piloso, por excepción glabérrima, pilosa en su interior entre las bases de los filamentos con manchones de pelos, blanca, blanco-sucio o blancocremoso, a veces violáceo claro, generalmente con nervaduras atropurpúreas o pardas en los lóbulos y en el tubo, con manchas 2-8 mm. verdosas o grisáceas en los lóbulos, tubo de 2,5-6 × 2,5 mm y lóbulos de 3-5,5 × 2-3,5 mm, desplegados en la antesis; estambres adheridos al tubo corolino en su hemialtura o más comúnmente debajo de ella, filamentos subiguales, exertos, más largos o tan largos como los lóbulos corolinos, con sus bases notoriamente ensanchadas en forma de escudo bordeado por pelos simples; ovario con nectario basal inconspicuo y verde, estilo muy exerto. Baya roja o anaranjada, globosa u ovoide, de 6-8 × ca. 4,5 mm; el cáliz crece a veces acompañando al fruto pero sin envolverlo; semillas reniformes o irregulares, de 5-15(-25) por lóculo, de 1,3-2 × 1-1,5 mm, episperma con celdillas de paredes muy onduladas, bien marcadas.
Distribucion y Habitat
Habita en el centro de Chile y en la Argentina, en las provincias biogeográficas Patagónica, del Monte y Espinal (de Catamarca a Neuquén, llegando a Córdoba y Chubut).
Sinónimos
Lycium chilense Miers ex Bertero var. chilense
-
Lycium chilense Miers ex Bertero var. petiolatum Phil. var. petiolatum Phil. : 1.
Lycium scoparium Miers Ann. Mag. Nat. Hist., ser. 2 14: 340. 1854
Lycium fimbriatum C.L. Hitchc. Lilloa 5: 225. 1940
Lycium lasiopetalum Speg. Anales Soc. Ci. Argent. 53: 170. 1902
Lycium hunzikeri F.A. Barkley Lilloa 26: 202. 1953
Lycium chilense Miers ex Bertero var. o'donelli F.A. Barkley var. o'donelli F.A. Barkley : 14.
Lycium grevilleanum Miers Ann. Mag. Nat. Hist., ser. 2 14: 342. 1854
Lycium pulverulentum Skottsb. : .
Lycium scoparium Miers subsp. normale A. Terracc.A. Terracc. : 4.
Lycium scoparium Miers var. affine (Miers) A. Terracc. var. affine (Miers) A. Terracc. : 5.
Lycium scoparium Miers var. divaricatum (Miers) A. Terracc. var. divaricatum (Miers) A. Terracc. : 6.
Lycium scoparium Miers var. lineare (Miers) A. Terracc. var. lineare (Miers) A. Terracc. : 7.
Lycium gelidum Wedd. : .
Lycium chilense Miers ex Bertero subsp. normale ReicheReiche : .
Lycium chilense Miers ex Bertero var. gelidum (Wedd.) A. Terracc. var. gelidum (Wedd.) A. Terracc. : .
Lycium scoparium Miers var. grevilleanum (Miers) A. Terracc. var. grevilleanum (Miers) A. Terracc. : .
Lycium chilense Miers ex Bertero var. tomentosulum Phil. var. tomentosulum Phil. : .
Lycium salsum Ruiz & Pav. var. chilense (Bertero) Kuntze var. chilense (Bertero) Kuntze : .
Lycium chilense Miers ex Bertero var. ovatum Phil. var. ovatum Phil. : .
Bibliografía
Ejemplares de referencia
Colector | N° Colect. | Especie | Departamento | Provincia | Imagen |
---|---|---|---|---|---|
|
89 | Calingasta | San Juan | ||
|
92 | Calingasta | San Juan | ||
|
118 | Calingasta | San Juan | ||
|
1504 | San Carlos | Mendoza | ||
|
19 | Gaiman | Chubut | ||
|
219 | Paso de Indios | Chubut | ||
|
242 | Confluencia | Neuquén | ||
|
673 | Rosario de Lerma | Salta | ||
|
3101 | Vinchina | La Rioja | ||
|
3238 | Famatina | La Rioja | ||
|
3676 | Florentino Ameghino | Chubut | ||
|
19288 | Luján de Cuyo | Mendoza | ||
|
19365 | Maipú | Mendoza | ||
|
19443 | San Rafael | Mendoza | ||
|
19453 | Mendoza | |||
|
19797 | Santiago del Estero | |||
|
19928 | Buenos Aires | |||
|
19948 | Caleu-Caleu | La Pampa | ||
|
19954 | Caleu-Caleu | La Pampa | ||
|
20587 | San Luis | |||
|
20594 | San Luis | |||
|
20641 | San Javier | Córdoba | ||
|
412 | Florentino Ameghino | Chubut | ||
|
101 | (CORD20688) | Capital | La Pampa | |
|
339 | Elqui | Coquimbo | ||
|
340 | Elqui | Coquimbo | ||
|
342 | Valparaíso | Valparaíso | ||
|
757 | San Justo | Córdoba | ||
|
829 | San Justo | Córdoba | ||
|
845 | Elqui | Coquimbo | ||
|
865 | Elqui | Coquimbo | ||
|
-1 | Biedma | Chubut | ||
|
407 | Florentino Ameghino | Chubut | ||
|
413 | Florentino Ameghino | Chubut | ||
|
416 | a | Florentino Ameghino | Chubut | |
|
417 | a | Florentino Ameghino | Chubut | |
|
418 | Florentino Ameghino | Chubut | ||
|
422 | Florentino Ameghino | Chubut | ||
|
439 | Biedma | Chubut | ||
|
466 | Biedma | Chubut | ||
|
836 | Biedma | Chubut | ||
|
278 | Río Cuarto | Córdoba | ||
|
292 | Río Cuarto | Córdoba | ||
|
1490 | General Roca | Córdoba | ||
|
3239 | General Roca | Córdoba | ||
|
110 | M | Mendoza | ||
|
33 | b | Santa Rosa | Mendoza | |
|
1664 | Buenos Aires | |||
|
3015 | Bahía Blanca | Buenos Aires | ||
|
11078 | Chos Malal | Neuquén | ||
|
11791 | Villarino | Buenos Aires | ||
|
11906 | Bahía Blanca | Buenos Aires | ||
|
12810 | (SI 168479) | Río Chico | Santa Cruz | |
|
12837 | Río Chico | Santa Cruz | ||
|
12920 | Lago Buenos Aires | Santa Cruz | ||
|
15660 | San Rafael | Mendoza | ||
|
16573 | Corpen Aike | Santa Cruz | ||
|
-1 | (SI 145188) | Valparaíso | Valparaíso | |
|
-1 | (SI 145469) | Valparaíso | Valparaíso | |
|
-1 | (SI 20458) | La Pampa | ||
|
15812 | Bahía Blanca | Buenos Aires | ||
|
28198 | Villarino | Buenos Aires | ||
|
28201 | Bahía Blanca | Buenos Aires | ||
|
4340 | Puán | Buenos Aires | ||
|
4647 | Tornquist | Buenos Aires | ||
|
4669 | Tornquist | Buenos Aires | ||
|
5434 | Saavedra | Buenos Aires | ||
|
7196 | San Nicolás | Buenos Aires | ||
|
22421 | (SI 145130) | Rosario de Lerma | Salta | |
|
24313 | Calingasta | San Juan | ||
|
24462 | Iglesia | San Juan | ||
|
31067 | Ullum | San Juan | ||
|
31204 | Iglesia | San Juan | ||
|
33024 | Pilcaniyeu | Río Negro | ||
|
34158 | Chos Malal | Neuquén | ||
|
28 | Iglesia | San Juan | ||
|
-1 | (SI 145145) | Monte Hermoso | Buenos Aires | |
|
73 | San Luis | |||
|
76 | Juan Martín de Pueyrredón | San Luis | ||
|
111 | San Luis | |||
|
-1 | (BA 25/2660) | San Luis | ||
|
-1 | (BA 25/2956) | San Luis | ||
|
-1 | (BA 27/893) | Salta | ||
|
-1 | (BA 28/1203) | Río Negro | ||
|
-1 | (BA 28/1204) | Río Negro | ||
|
1449 | Catamarca | |||
|
1642 | Valparaíso | |||
|
342 | Rosario de Lerma | Salta | ||
|
5002 | Córdoba | |||
|
5035 | La Pampa | |||
|
20 | Calingasta | San Juan | ||
|
43 | Calingasta | San Juan | ||
|
44 | Calingasta | San Juan | ||
|
90325 | La Pampa | |||
|
3859 | Cushamen | Chubut | ||
|
4696 | Pichi Mahuida | Río Negro | ||
|
4868 | Languiñeo | Chubut | ||
|
6220 | Valcheta | Río Negro | ||
|
6377 | Valcheta | Río Negro | ||
|
6448 | Deseado | Santa Cruz | ||
|
6476 | Magallanes | Santa Cruz | ||
|
7337 | Valcheta | Río Negro | ||
|
7364 | San Antonio | Río Negro | ||
|
7874 | Catán Lil | Neuquén | ||
|
7877 | Catán Lil | Neuquén | ||
|
7966 | Zapala | Neuquén | ||
|
8015 | Picunches | Neuquén | ||
|
8709 | Añelo | Neuquén | ||
|
1596 | Rawson | Chubut | ||
|
2497 | San Antonio | Río Negro | ||
|
2516 | San Antonio | Río Negro | ||
|
26 | General Roca | Río Negro | ||
|
46 | Biedma | Chubut | ||
|
94 | Biedma | Chubut | ||
|
478 | (SI 143771) | Caucete | San Juan | |
|
1864 | Zapala | Neuquén | ||
|
277 | Sarmiento | Chubut | ||
|
10 | Biedma | Chubut | ||
|
268 | Tilcara | Jujuy | ||
|
2152 | Juan Martín de Pueyrredón | San Luis | ||
|
587 | La Pampa | |||
|
718 | Atacama | |||
|
147 | Santa Cruz | |||
|
5230 | San Antonio | Río Negro | ||
|
-1 | CORD 20616 | Calingasta | San Juan | |
|
581 | 3 | Río Negro | ||
|
1867 | 7 | Chubut | ||
|
23503 | Villarino | Buenos Aires | ||
|
8362 | San Juan | |||
|
108 | Calingasta | San Juan | ||
|
17 | Río Negro | |||
|
648 | Rawson | Chubut | ||
|
791 | Gaiman | Chubut | ||
|
929 | Rawson | Chubut | ||
|
81 | General Roca | Río Negro | ||
|
6518 | General Güemes | Chaco | ||
|
176 | Cushamen | Chubut | ||
|
-1 | (SI 145142) | Rosario de Lerma | Salta | |
|
4614 | Rawson | Chubut | ||
|
4636 | Chubut | |||
|
4651 | Chubut | |||
|
1675 | Iglesia | San Juan | ||
|
1108 | Deseado | Santa Cruz | ||
|
1148 | Calingasta | San Juan | ||
|
1156 | Calingasta | San Juan | ||
|
5928 | Tafí | Tucumán | ||
|
4 | San Rafael | Mendoza | ||
|
-1 | (SI 145138) | Buenos Aires | ||
|
-1 | (SI 145139) | Neuquén | ||
|
-1 | (SI 145143) | Buenos Aires | ||
|
-1 | (SI 145144) | Tornquist | Buenos Aires | |
|
-1 | (SI 145151) | La Pampa | ||
|
113 | (SI 145453) | San Juan | ||
|
769 | - | |||
|
-1 | CORD 20490 | Córdoba | ||
|
55 | Chubut | |||
|
58 | Chubut | |||
|
106 | (CORD20679) | Chubut | ||
|
112 | Mártires | Chubut | ||
|
1295 | Iglesia | San Juan | ||
|
1390 | Coronel Felipe Varela | La Rioja | ||
|
3124 | Mártires | Chubut | ||
|
4075 | Toay | La Pampa | ||
|
6098 | Totoral | Córdoba | ||
|
7703 | Capital | Córdoba | ||
|
7705 | Capital | Córdoba | ||
|
9375 | Río Cuarto | Córdoba | ||
|
22586 | Chilecito | La Rioja | ||
|
23407 | Santa Rosa | Mendoza | ||
|
23411 | Santa Rosa | Mendoza | ||
|
23413 | Santa Rosa | Mendoza | ||
|
23688 | a | Angaco | San Juan | |
|
23840 | Angaco | San Juan | ||
|
23873 | Angaco | San Juan | ||
|
23906 | Angaco | San Juan | ||
|
23910 | Angaco | San Juan | ||
|
23916 | Angaco | San Juan | ||
|
11537 | Patagones | Buenos Aires | ||
|
181 | Chubut | |||
|
-1 | Biedma | Chubut | ||
|
422 | Mártires | Chubut | ||
|
423 | Gaiman | Chubut | ||
|
424 | Gaiman | Chubut | ||
|
426 | Florentino Ameghino | Chubut | ||
|
438 | Tehuelches | Chubut | ||
|
441 | Tehuelches | Chubut | ||
|
623 | Rawson | Chubut | ||
|
937 | Tehuelches | Chubut | ||
|
-1 | (SI 145154) | Santa Cruz | ||
|
11 | Biedma | Chubut | ||
|
179 | (SI 145122) | Deseado | Santa Cruz | |
|
224 | Magallanes | Santa Cruz | ||
|
277 | Santa Cruz | |||
|
305 | Santa Cruz | |||
|
769 | Biedma | Chubut | ||
|
1864 | Andalgalá | Catamarca | ||
|
603 | Zonda | San Juan | ||
|
2976 | Iglesia | San Juan | ||
|
3009 | Jáchal | San Juan | ||
|
4168 | Sarmiento | San Juan | ||
|
4429 | Angaco | San Juan | ||
|
4882 | Caucete | San Juan | ||
|
6089 | Zonda | San Juan | ||
|
6184 | Iglesia | San Juan | ||
|
6265 | Iglesia | San Juan | ||
|
6949 | Calingasta | San Juan | ||
|
6994 | Iglesia | San Juan | ||
|
7371 | Calingasta | San Juan | ||
|
-1 | (SI 145148) | Chubut | ||
|
606 | Escalante | Chubut | ||
|
3330 | La Paz | Mendoza | ||
|
5691 | San Rafael | Mendoza | ||
|
6303 | Picunches | Neuquén | ||
|
9349 | Las Heras | Mendoza | ||
|
9754 | Luján de Cuyo | Mendoza | ||
|
14710 | Famatina | La Rioja | ||
|
14716 | Famatina | La Rioja | ||
|
1764 | General Roca | Río Negro | ||
|
966 | Capital | Córdoba | ||
|
1316 | Córdoba | |||
|
-1 | Valcheta | Río Negro | ||
|
19 | Iglesia | San Juan | ||
|
-1 | (SI 145194) | La Pampa | ||
|
-1 | (SI 145461) | Río Negro | ||
|
15 | Iglesia | San Juan | ||
|
94 | Río Cuarto | Córdoba | ||
|
4 | Chubut | |||
|
-1 | (SI 145102) | - | ||
|
258 | Mendoza | |||
|
3501 | Las Heras | Mendoza | ||
|
38 | La Pampa | |||
|
4385 | Valparaíso | Valparaíso | ||
|
8163 | Iglesia | San Juan | ||
|
8555 | Iglesia | San Juan | ||
|
-1 | (SI 18695) | La Pampa | ||
|
1633 | Jáchal | San Juan | ||
|
-1 | (SI 27975) | San Juan | ||
|
4785 | Valparaíso | Valparaíso | ||
|
1189 | Biedma | Chubut | ||
|
1190 | Biedma | Chubut | ||
|
1194 | Biedma | Chubut | ||
|
1198 | Biedma | Chubut | ||
|
1202 | Biedma | Chubut | ||
|
1365 | Biedma | Chubut | ||
|
1369 | Biedma | Chubut | ||
|
2323 | Patagones | Buenos Aires | ||
|
2415 | Valcheta | Río Negro | ||
|
1111 | 9 de Julio | Santa Fe | ||
|
1394 | Malargüe | Mendoza | ||
|
1453 | Malargüe | Mendoza | ||
|
1914 | Malargüe | Mendoza | ||
|
2963 | San Rafael | Mendoza | ||
|
3403 | San Carlos | Mendoza | ||
|
205 | Iglesia | San Juan | ||
|
66 | (SI 145457) | Zapala | Neuquén | |
|
69 | General Roca | Río Negro | ||
|
39 | General Belgrano | La Rioja | ||
|
9889 | MERL 37369 | Chubut | ||
|
199 | Valcheta | Río Negro | ||
|
446 | Capital | Mendoza | ||
|
967 | Santa Bárbara | Jujuy | ||
|
253 | Tupungato | Mendoza | ||
|
191 | Florentino Ameghino | Chubut | ||
|
34 | Mendoza | |||
|
803 | Capital | Mendoza | ||
|
1005 | Capital | Mendoza | ||
|
1748 | Las Heras | Mendoza | ||
|
3738 | Luján de Cuyo | Mendoza | ||
|
744 | Capital | Córdoba | ||
|
1259 | Juan Martín de Pueyrredón | San Luis | ||
|
1766 | San Justo | Córdoba | ||
|
2163 | Río Primero | Córdoba | ||
|
-1 | (SI 24864) | Río Negro | ||
|
6 | Río Negro | |||
|
41 | (SI 145150) | - | ||
|
43 | Catamarca | |||
|
1429 | Buenos Aires | |||
|
1501 | Gaiman | Chubut | ||
|
-1 | (SI 145137) | San Luis | ||
|
-1 | (SI 145147) | La Paz | Catamarca | |
|
-1 | (SI 145460) | Mendoza | ||
|
-1 | 140 | Chubut | ||
|
834 | - | |||
|
164 | La Pampa | |||
|
468 | Bahía Blanca | Buenos Aires | ||
|
1546 | Escalante | Chubut | ||
|
1549 | Rawson | Chubut | ||
|
2694 | Biedma | Chubut | ||
|
2700 | Biedma | Chubut | ||
|
2737 | Rawson | Chubut | ||
|
2744 | Rawson | Chubut | ||
|
-1 | (SI 145140) | Buenos Aires | ||
|
56697 | Picunches | Neuquén | ||
|
1773 | La Pampa | |||
|
4440 | Capital | La Pampa | ||
|
4501 | Lihuel Calel | La Pampa | ||
|
-1 | CORD 20491 | Córdoba | ||
|
-1 | CORD 20559 | Córdoba | ||
|
13 | Córdoba | |||
|
4534 | Ojo de Agua | Santiago del Estero | ||
|
4772 | Capital | Córdoba | ||
|
12172 | Córdoba | |||
|
14045 | General San Martín | La Rioja | ||
|
17045 | General San Martín | La Rioja | ||
|
5230 | - | |||
|
269 | Biedma | Chubut | ||
|
17001 | Utracán | La Pampa | ||
|
15469 | Valcheta | Río Negro | ||
|
-1 | (SI 6026) | Juan Martín de Pueyrredón | San Luis | |
|
4373 | Zapala | Neuquén | ||
|
4904 | Tilcara | Jujuy | ||
|
11928 | Utracán | La Pampa | ||
|
93 | Albardón | San Juan | ||
|
519 | Las Heras | Mendoza | ||
|
9325 | Rosario de Lerma | Salta |
Nombre Vulgar y Usos
Tipo y Observaciones
Material Tipo: Chile. Santiago: «In sylvaticis montis la Leona in rupestribus
St. Yago, Nov 1828, C. G. Bertero 396» (lectotipo, P!, designado
por C. L. Hitchcock, Ann. Missouri Bot. Gard. 19: 317.
1932; isolectotipos, G!, P!).
Observaciones: Nombres vulgares y uso. «Yaoyín», «yauyín». Entidad
palatable, siendo muy perseguida por los animales, sobre todo
donde los recursos forrajeros son escasos.