Descripcion

Arbustos polimorfos, de (0,1-)0,4-2 m de alto, erectos o achaparrados, glabros a densamente pubescentes con pelos simples, ramificados y algunos glandulares; tallos amarillentos a castaño grisáceos, ramificados, con ramas apenas rígidas a flexibles o con ramas espiniformes y punzantes Hojas sésiles o cortamente pecioladas, planas, membranáceas o carnósulas; láminas de forma variada: obovadas, linear-obovadas, elípticas, filiformes, linear-espatuladas, de 1-35 × 0,5-10 mm, agudas a obtusas en el ápice, con pelos principalmente ramificados, también con algunos simples y glandulares, en ocasiones ciliadas en el margen. Flores 5-meras, solitarias, raro 2-3 por braquiblasto; cáliz acopado, 5-dentado, con lóbulos usualmente más cortos que el tubo, a veces iguales o más largos, pubescentes, con igual pubescencia que las hojas, tubo de 1,5-6 mm, lóbulos de 0,5-2,5(-4) mm; corola infundibuliforme, glabra o pubescente en su parte externa y en el dorso de los lóbulos, con un anillo piloso en su base, o bien glabra pero con este anillo piloso, por excepción glabérrima, pilosa en su interior entre las bases de los filamentos con manchones de pelos, blanca, blanco-sucio o blancocremoso, a veces violáceo claro, generalmente con nervaduras atropurpúreas o pardas en los lóbulos y en el tubo, con manchas 2-8 mm. verdosas o grisáceas en los lóbulos, tubo de 2,5-6 × 2,5 mm y lóbulos de 3-5,5 × 2-3,5 mm, desplegados en la antesis; estambres adheridos al tubo corolino en su hemialtura o más comúnmente debajo de ella, filamentos subiguales, exertos, más largos o tan largos como los lóbulos corolinos, con sus bases notoriamente ensanchadas en forma de escudo bordeado por pelos simples; ovario con nectario basal inconspicuo y verde, estilo muy exerto. Baya roja o anaranjada, globosa u ovoide, de 6-8 × ca. 4,5 mm; el cáliz crece a veces acompañando al fruto pero sin envolverlo; semillas reniformes o irregulares, de 5-15(-25) por lóculo, de 1,3-2 × 1-1,5 mm, episperma con celdillas de paredes muy onduladas, bien marcadas.

Distribucion y Habitat

Habita en el centro de Chile y en la Argentina, en las provincias biogeográficas Patagónica, del Monte y Espinal (de Catamarca a Neuquén, llegando a Córdoba y Chubut).

Ejemplares de referencia

Colector N° Colect. Especie Departamento Provincia Imagen
  • Apochian, C.
  • 89 Calingasta San Juan
  • Apochian, C.
  • 92 Calingasta San Juan
  • Apochian, C.
  • 118 Calingasta San Juan
  • Araque, J.
  • 1504 San Carlos Mendoza
  • Arroyo, S. C.
  • 19 Gaiman Chubut
  • Arroyo, S. C.
  • 219 Paso de Indios Chubut
  • Artico, L.
  • 242 Confluencia Neuquén
  • Barboza, G. E.
  • 673 Rosario de Lerma Salta
  • Barboza, G. E.
  • 3101 Vinchina La Rioja
  • Barboza, G. E.
  • 3238 Famatina La Rioja
  • Barboza, G. E.
  • 3676 Florentino Ameghino Chubut
  • Bartlett, H. H.
  • 19288 Luján de Cuyo Mendoza
  • Bartlett, H. H.
  • 19365 Maipú Mendoza
  • Bartlett, H. H.
  • 19443 San Rafael Mendoza
  • Bartlett, H. H.
  • 19453 Mendoza
  • Bartlett, H. H.
  • 19797 Santiago del Estero
  • Bartlett, H. H.
  • 19928 Buenos Aires
  • Bartlett, H. H.
  • 19948 Caleu-Caleu La Pampa
  • Bartlett, H. H.
  • 19954 Caleu-Caleu La Pampa
  • Bartlett, H. H.
  • 20587 San Luis
  • Bartlett, H. H.
  • 20594 San Luis
  • Bartlett, H. H.
  • 20641 San Javier Córdoba
  • Beeskow, A. M.
  • 412 Florentino Ameghino Chubut
  • Bernardello, G.
  • 101 (CORD20688) Capital La Pampa
  • Bernardello, G.
  • 339 Elqui Coquimbo
  • Bernardello, G.
  • 340 Elqui Coquimbo
  • Bernardello, G.
  • 342 Valparaíso Valparaíso
  • Bernardello, G.
  • 757 San Justo Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 829 San Justo Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 845 Elqui Coquimbo
  • Bernardello, G.
  • 865 Elqui Coquimbo
  • Bertiller, M.
  • -1 Biedma Chubut
  • Bertiller, M.
  • 407 Florentino Ameghino Chubut
  • Bertiller, M.
  • 413 Florentino Ameghino Chubut
  • Bertiller, M.
  • 416 a Florentino Ameghino Chubut
  • Bertiller, M.
  • 417 a Florentino Ameghino Chubut
  • Bertiller, M.
  • 418 Florentino Ameghino Chubut
  • Bertiller, M.
  • 422 Florentino Ameghino Chubut
  • Bertiller, M.
  • 439 Biedma Chubut
  • Bertiller, M.
  • 466 Biedma Chubut
  • Bertiller, M.
  • 836 Biedma Chubut
  • Bianco, C. A.
  • 278 Río Cuarto Córdoba
  • Bianco, C. A.
  • 292 Río Cuarto Córdoba
  • Bianco, C. A.
  • 1490 General Roca Córdoba
  • Bianco, C. A.
  • 3239 General Roca Córdoba
  • Biloni, A.
  • 110 M Mendoza
  • Biurrun, F.
  • 33 b Santa Rosa Mendoza
  • Boelcke, O.
  • 1664 Buenos Aires
  • Boelcke, O.
  • 3015 Bahía Blanca Buenos Aires
  • Boelcke, O.
  • 11078 Chos Malal Neuquén
  • Boelcke, O.
  • 11791 Villarino Buenos Aires
  • Boelcke, O.
  • 11906 Bahía Blanca Buenos Aires
  • Boelcke, O.
  • 12810 (SI 168479) Río Chico Santa Cruz
  • Boelcke, O.
  • 12837 Río Chico Santa Cruz
  • Boelcke, O.
  • 12920 Lago Buenos Aires Santa Cruz
  • Boelcke, O.
  • 15660 San Rafael Mendoza
  • Boelcke, O.
  • 16573 Corpen Aike Santa Cruz
  • Buchtien, O.
  • -1 (SI 145188) Valparaíso Valparaíso
  • Buchtien, O.
  • -1 (SI 145469) Valparaíso Valparaíso
  • Burkart, A.
  • -1 (SI 20458) La Pampa
  • Burkart, A.
  • 15812 Bahía Blanca Buenos Aires
  • Burkart, A.
  • 28198 Villarino Buenos Aires
  • Burkart, A.
  • 28201 Bahía Blanca Buenos Aires
  • Cabrera, A. L.
  • 4340 Puán Buenos Aires
  • Cabrera, A. L.
  • 4647 Tornquist Buenos Aires
  • Cabrera, A. L.
  • 4669 Tornquist Buenos Aires
  • Cabrera, A. L.
  • 5434 Saavedra Buenos Aires
  • Cabrera, A. L.
  • 7196 San Nicolás Buenos Aires
  • Cabrera, A. L.
  • 22421 (SI 145130) Rosario de Lerma Salta
  • Cabrera, A. L.
  • 24313 Calingasta San Juan
  • Cabrera, A. L.
  • 24462 Iglesia San Juan
  • Cabrera, A. L.
  • 31067 Ullum San Juan
  • Cabrera, A. L.
  • 31204 Iglesia San Juan
  • Cabrera, A. L.
  • 33024 Pilcaniyeu Río Negro
  • Cabrera, A. L.
  • 34158 Chos Malal Neuquén
  • Cajal, J. L.
  • 28 Iglesia San Juan
  • Carette, E.
  • -1 (SI 145145) Monte Hermoso Buenos Aires
  • Carette, E.
  • 73 San Luis
  • Carette, E.
  • 76 Juan Martín de Pueyrredón San Luis
  • Carette, E.
  • 111 San Luis
  • Castellanos, A.
  • -1 (BA 25/2660) San Luis
  • Castellanos, A.
  • -1 (BA 25/2956) San Luis
  • Castellanos, A.
  • -1 (BA 27/893) Salta
  • Castellanos, A.
  • -1 (BA 28/1203) Río Negro
  • Castellanos, A.
  • -1 (BA 28/1204) Río Negro
  • Castillón, L.
  • 1449 Catamarca
  • Chiapella, J.
  • 1642 Valparaíso
  • Cialdella, A. M.
  • 342 Rosario de Lerma Salta
  • Cocucci, A. A.
  • 5002 Córdoba
  • Cocucci, A. A.
  • 5035 La Pampa
  • Cocucci, A. M.
  • 20 Calingasta San Juan
  • Cocucci, A. M.
  • 43 Calingasta San Juan
  • Cocucci, A. M.
  • 44 Calingasta San Juan
  • Cordo, H.
  • 90325 La Pampa
  • Correa, M. N.
  • 3859 Cushamen Chubut
  • Correa, M. N.
  • 4696 Pichi Mahuida Río Negro
  • Correa, M. N.
  • 4868 Languiñeo Chubut
  • Correa, M. N.
  • 6220 Valcheta Río Negro
  • Correa, M. N.
  • 6377 Valcheta Río Negro
  • Correa, M. N.
  • 6448 Deseado Santa Cruz
  • Correa, M. N.
  • 6476 Magallanes Santa Cruz
  • Correa, M. N.
  • 7337 Valcheta Río Negro
  • Correa, M. N.
  • 7364 San Antonio Río Negro
  • Correa, M. N.
  • 7874 Catán Lil Neuquén
  • Correa, M. N.
  • 7877 Catán Lil Neuquén
  • Correa, M. N.
  • 7966 Zapala Neuquén
  • Correa, M. N.
  • 8015 Picunches Neuquén
  • Correa, M. N.
  • 8709 Añelo Neuquén
  • Crespo, S.
  • 1596 Rawson Chubut
  • Crespo, S.
  • 2497 San Antonio Río Negro
  • Crespo, S.
  • 2516 San Antonio Río Negro
  • Cuccioli, C.
  • 26 General Roca Río Negro
  • Daciuk, J.
  • 46 Biedma Chubut
  • Daciuk, J.
  • 94 Biedma Chubut
  • Dalmasso, A. D.
  • 478 (SI 143771) Caucete San Juan
  • de Barba, R.
  • 1864 Zapala Neuquén
  • De Marco de Kreibohm, E.
  • 277 Sarmiento Chubut
  • de Rodríguez, S. E.
  • 10 Biedma Chubut
  • Deginani, N. B.
  • 268 Tilcara Jujuy
  • Deginani, N. B.
  • 2152 Juan Martín de Pueyrredón San Luis
  • Di Fulvio, T. E.
  • 587 La Pampa
  • Di Fulvio, T. E.
  • 718 Atacama
  • Donat, A.
  • 147 Santa Cruz
  • Dusén, P. K. H.
  • 5230 San Antonio Río Negro
  • Echegaray, S.
  • -1 CORD 20616 Calingasta San Juan
  • Eskuche, U. G.
  • 581 3 Río Negro
  • Eskuche, U. G.
  • 1867 7 Chubut
  • Eyerdam, W. J.
  • 23503 Villarino Buenos Aires
  • Fabris, H. A.
  • 8362 San Juan
  • Filippa, E. M.
  • 108 Calingasta San Juan
  • Fischer, W.
  • 17 Río Negro
  • Forcone, A.
  • 648 Rawson Chubut
  • Forcone, A.
  • 791 Gaiman Chubut
  • Forcone, A.
  • 929 Rawson Chubut
  • Fortunato, R. H.
  • 81 General Roca Río Negro
  • Fortunato, R. H.
  • 6518 General Güemes Chaco
  • GEEZA, -
  • 176 Cushamen Chubut
  • Gerling, G. F.
  • -1 (SI 145142) Rosario de Lerma Salta
  • Goodall, R. N. P.
  • 4614 Rawson Chubut
  • Goodall, R. N. P.
  • 4636 Chubut
  • Goodall, R. N. P.
  • 4651 Chubut
  • Guaglianone, E. R.
  • 1675 Iglesia San Juan
  • Haene, E.
  • 1108 Deseado Santa Cruz
  • Haene, E.
  • 1148 Calingasta San Juan
  • Haene, E.
  • 1156 Calingasta San Juan
  • Hammel, B.
  • 5928 Tafí Tucumán
  • Hermann, O.
  • 4 San Rafael Mendoza
  • Hicken, C. M.
  • -1 (SI 145138) Buenos Aires
  • Hicken, C. M.
  • -1 (SI 145139) Neuquén
  • Hicken, C. M.
  • -1 (SI 145143) Buenos Aires
  • Hicken, C. M.
  • -1 (SI 145144) Tornquist Buenos Aires
  • Hicken, C. M.
  • -1 (SI 145151) La Pampa
  • Hicken, C. M.
  • 113 (SI 145453) San Juan
  • Hicken, C. M.
  • 769 -
  • Hieronymus, G. H. E. W.
  • -1 CORD 20490 Córdoba
  • Hosseus, C. C.
  • 55 Chubut
  • Hosseus, C. C.
  • 58 Chubut
  • Hosseus, C. C.
  • 106 (CORD20679) Chubut
  • Hosseus, C. C.
  • 112 Mártires Chubut
  • Hosseus, C. C.
  • 1295 Iglesia San Juan
  • Hosseus, C. C.
  • 1390 Coronel Felipe Varela La Rioja
  • Hosseus, C. C.
  • 3124 Mártires Chubut
  • Hunziker, A. T.
  • 4075 Toay La Pampa
  • Hunziker, A. T.
  • 6098 Totoral Córdoba
  • Hunziker, A. T.
  • 7703 Capital Córdoba
  • Hunziker, A. T.
  • 7705 Capital Córdoba
  • Hunziker, A. T.
  • 9375 Río Cuarto Córdoba
  • Hunziker, A. T.
  • 22586 Chilecito La Rioja
  • Hunziker, A. T.
  • 23407 Santa Rosa Mendoza
  • Hunziker, A. T.
  • 23411 Santa Rosa Mendoza
  • Hunziker, A. T.
  • 23413 Santa Rosa Mendoza
  • Hunziker, A. T.
  • 23688 a Angaco San Juan
  • Hunziker, A. T.
  • 23840 Angaco San Juan
  • Hunziker, A. T.
  • 23873 Angaco San Juan
  • Hunziker, A. T.
  • 23906 Angaco San Juan
  • Hunziker, A. T.
  • 23910 Angaco San Juan
  • Hunziker, A. T.
  • 23916 Angaco San Juan
  • Hunziker, J. H.
  • 11537 Patagones Buenos Aires
  • Illin, N.
  • 181 Chubut
  • Irivarri, M.
  • -1 Biedma Chubut
  • Irivarri, M.
  • 422 Mártires Chubut
  • Irivarri, M.
  • 423 Gaiman Chubut
  • Irivarri, M.
  • 424 Gaiman Chubut
  • Irivarri, M.
  • 426 Florentino Ameghino Chubut
  • Irivarri, M.
  • 438 Tehuelches Chubut
  • Irivarri, M.
  • 441 Tehuelches Chubut
  • Irivarri, M.
  • 623 Rawson Chubut
  • Irivarri, M.
  • 937 Tehuelches Chubut
  • Iter Patagonicum, -
  • -1 (SI 145154) Santa Cruz
  • Iter Patagonicum, -
  • 11 Biedma Chubut
  • Iter Patagonicum, -
  • 179 (SI 145122) Deseado Santa Cruz
  • Iter Patagonicum, -
  • 224 Magallanes Santa Cruz
  • Iter Patagonicum, -
  • 277 Santa Cruz
  • Iter Patagonicum, -
  • 305 Santa Cruz
  • Iter Patagonicum, -
  • 769 Biedma Chubut
  • Jörgensen, P.
  • 1864 Andalgalá Catamarca
  • Kiesling, R.
  • 603 Zonda San Juan
  • Kiesling, R.
  • 2976 Iglesia San Juan
  • Kiesling, R.
  • 3009 Jáchal San Juan
  • Kiesling, R.
  • 4168 Sarmiento San Juan
  • Kiesling, R.
  • 4429 Angaco San Juan
  • Kiesling, R.
  • 4882 Caucete San Juan
  • Kiesling, R.
  • 6089 Zonda San Juan
  • Kiesling, R.
  • 6184 Iglesia San Juan
  • Kiesling, R.
  • 6265 Iglesia San Juan
  • Kiesling, R.
  • 6949 Calingasta San Juan
  • Kiesling, R.
  • 6994 Iglesia San Juan
  • Kiesling, R.
  • 7371 Calingasta San Juan
  • Koslowsky, J.
  • -1 (SI 145148) Chubut
  • Kreibohm, E.
  • 606 Escalante Chubut
  • Kurtz, F.
  • 3330 La Paz Mendoza
  • Kurtz, F.
  • 5691 San Rafael Mendoza
  • Kurtz, F.
  • 6303 Picunches Neuquén
  • Kurtz, F.
  • 9349 Las Heras Mendoza
  • Kurtz, F.
  • 9754 Luján de Cuyo Mendoza
  • Kurtz, F.
  • 14710 Famatina La Rioja
  • Kurtz, F.
  • 14716 Famatina La Rioja
  • Lahille, F.
  • 1764 General Roca Río Negro
  • Lanfranchi, A. E.
  • 966 Capital Córdoba
  • Lanfranchi, A. E.
  • 1316 Córdoba
  • Largnia, A.
  • -1 Valcheta Río Negro
  • López, N.
  • 19 Iglesia San Juan
  • Lorentz, P. G.
  • -1 (SI 145194) La Pampa
  • Lorentz, P. G.
  • -1 (SI 145461) Río Negro
  • Luján, M. C.
  • 15 Iglesia San Juan
  • Maradona, E.
  • 94 Río Cuarto Córdoba
  • Martin, T.
  • 4 Chubut
  • Merck, H.
  • -1 (SI 145102) -
  • Miehe, G.
  • 258 Mendoza
  • Mior-Luti, -
  • 3501 Las Heras Mendoza
  • Morbelli, M. A.
  • 38 La Pampa
  • Nicora, E. G.
  • 4385 Valparaíso Valparaíso
  • Nicora, E. G.
  • 8163 Iglesia San Juan
  • Nicora, E. G.
  • 8555 Iglesia San Juan
  • Orbea, J. R.
  • -1 (SI 18695) La Pampa
  • Palacios, M. A.
  • 1633 Jáchal San Juan
  • Pérez-Moreau, R. A.
  • -1 (SI 27975) San Juan
  • Pfister, A.
  • 4785 Valparaíso Valparaíso
  • Piccinini, B.
  • 1189 Biedma Chubut
  • Piccinini, B.
  • 1190 Biedma Chubut
  • Piccinini, B.
  • 1194 Biedma Chubut
  • Piccinini, B.
  • 1198 Biedma Chubut
  • Piccinini, B.
  • 1202 Biedma Chubut
  • Piccinini, B.
  • 1365 Biedma Chubut
  • Piccinini, B.
  • 1369 Biedma Chubut
  • Piccinini, B.
  • 2323 Patagones Buenos Aires
  • Piccinini, B.
  • 2415 Valcheta Río Negro
  • Pire, -
  • 1111 9 de Julio Santa Fe
  • Prina, A. O.
  • 1394 Malargüe Mendoza
  • Prina, A. O.
  • 1453 Malargüe Mendoza
  • Prina, A. O.
  • 1914 Malargüe Mendoza
  • Prina, A. O.
  • 2963 San Rafael Mendoza
  • Prina, A. O.
  • 3403 San Carlos Mendoza
  • Pujalte, J. C.
  • 205 Iglesia San Juan
  • Rasp, A. E.
  • 66 (SI 145457) Zapala Neuquén
  • Rasp, A. E.
  • 69 General Roca Río Negro
  • Riedel, J.
  • 39 General Belgrano La Rioja
  • Roig, F. A.
  • 9889 MERL 37369 Chubut
  • Rossow, R. A.
  • 199 Valcheta Río Negro
  • Rotman, A. D.
  • 446 Capital Mendoza
  • Rotman, A. D.
  • 967 Santa Bárbara Jujuy
  • Ruiz Leal, A.
  • 253 Tupungato Mendoza
  • Sánchez, M. I.
  • 191 Florentino Ameghino Chubut
  • Sanzin, R.
  • 34 Mendoza
  • Sanzin, R.
  • 803 Capital Mendoza
  • Sanzin, R.
  • 1005 Capital Mendoza
  • Sanzin, R.
  • 1748 Las Heras Mendoza
  • Sanzin, R.
  • 3738 Luján de Cuyo Mendoza
  • Sayago, M.
  • 744 Capital Córdoba
  • Sayago, M.
  • 1259 Juan Martín de Pueyrredón San Luis
  • Sayago, M.
  • 1766 San Justo Córdoba
  • Sayago, M.
  • 2163 Río Primero Córdoba
  • Scala, A. C.
  • -1 (SI 24864) Río Negro
  • Scala, A. C.
  • 6 Río Negro
  • Scala, A. C.
  • 41 (SI 145150) -
  • Schickendantz, F.
  • 43 Catamarca
  • Seijo, G. J.
  • 1429 Buenos Aires
  • Seijo, G. J.
  • 1501 Gaiman Chubut
  • sin colector
  • -1 (SI 145137) San Luis
  • sin colector
  • -1 (SI 145147) La Paz Catamarca
  • sin colector
  • -1 (SI 145460) Mendoza
  • sin colector
  • -1 140 Chubut
  • sin colector
  • 834 -
  • Solbrig, O. T.
  • 164 La Pampa
  • Soriano, A.
  • 468 Bahía Blanca Buenos Aires
  • Soriano, A.
  • 1546 Escalante Chubut
  • Soriano, A.
  • 1549 Rawson Chubut
  • Soriano, A.
  • 2694 Biedma Chubut
  • Soriano, A.
  • 2700 Biedma Chubut
  • Soriano, A.
  • 2737 Rawson Chubut
  • Soriano, A.
  • 2744 Rawson Chubut
  • Spegazzini, C. L.
  • -1 (SI 145140) Buenos Aires
  • Spegazzini, R. A.
  • 56697 Picunches Neuquén
  • Steibel, P.
  • 1773 La Pampa
  • Steibel, P.
  • 4440 Capital La Pampa
  • Steibel, P.
  • 4501 Lihuel Calel La Pampa
  • Stuckert, T. J. V.
  • -1 CORD 20491 Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • -1 CORD 20559 Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 13 Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 4534 Ojo de Agua Santiago del Estero
  • Stuckert, T. J. V.
  • 4772 Capital Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 12172 Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 14045 General San Martín La Rioja
  • Stuckert, T. J. V.
  • 17045 General San Martín La Rioja
  • Tessleff., -
  • 5230 -
  • Tortosa, R. D.
  • 269 Biedma Chubut
  • Tortosa, R. D.
  • 17001 Utracán La Pampa
  • Troiani, H. O.
  • 15469 Valcheta Río Negro
  • Troncoso, N. S.
  • -1 (SI 6026) Juan Martín de Pueyrredón San Luis
  • Vanni, R. O.
  • 4373 Zapala Neuquén
  • Venturi, S.
  • 4904 Tilcara Jujuy
  • Villamil, C. B.
  • 11928 Utracán La Pampa
  • Volponi, C. R.
  • 93 Albardón San Juan
  • Wingenroth, M.
  • 519 Las Heras Mendoza
  • Zuloaga, F. O.
  • 9325 Rosario de Lerma Salta

    Nombre Vulgar y Usos

    Tipo y Observaciones

    Material Tipo: Chile. Santiago: «In sylvaticis montis la Leona in rupestribus St. Yago, Nov 1828, C. G. Bertero 396» (lectotipo, P!, designado por C. L. Hitchcock, Ann. Missouri Bot. Gard. 19: 317. 1932; isolectotipos, G!, P!).
    Observaciones: Nombres vulgares y uso. «Yaoyín», «yauyín». Entidad palatable, siendo muy perseguida por los animales, sobre todo donde los recursos forrajeros son escasos.