Descripcion

Arbustos de 1-2 m de alto o arbolitos hasta de 5 m; tallos verde amarillentos, grisáceos o castaño-oscuros, pubescentes cuando jóvenes, glabros en la madurez, normalmente con espinas caulinares hasta de 2 cm. Hojas pecioladas; láminas ovadoelípticas, elípticas, ovadas, suborbiculares, de 10-90 × 4,5-47 mm, ápice agudo, acuminado u obtuso, membranáceas, planas, glabras o glabrescentes. Flores 5-meras, raro 4-, 6-, 8-, 9-meras, de 4 a 16 por braquiblasto, raro solitarias; cáliz tubular, con lóbulos más cortos que el tubo, glabro en el exterior pero densamente ciliadolanosos en el borde, al igual que el borde de los lóbulos corolinos, tubo de 2-3,5 mm, lóbulos angostamente triangulares, de 1-2,5 mm; corola violeta intenso y parejo, tubulosa, pilosa en su interior en la zona de inserción de los estambres, tubo de 10,5-17,5(- 21,5) × 2-3,5 mm, lóbulos de 1-2,5 × ca. 2 mm; estambres adheridos al tubo corolino en su hemialtura, o poco más abajo, filamentos desiguales en longitud, por lo común 2 largos que alcanzan el nacimiento de los lóbulos, 2 intermedios y uno más corto, todos incluidos, pubescentes en su base; ovario con nectario inconspicuo en su base, estilo incluso. Baya globosa a ovoide, roja, anaranjada o atropurpúrea, con dos pequeñas concreciones esclerosas apicales microscópicas; semillas irregulares, poliédricas o reniformes, de 1-3, 5 × ca. 2 mm, con pliegues laterales, episperma con celdillas de paredes onduladas, apenas marcadas.

Distribucion y Habitat

Habita en Bolivia, Uruguay y la Argentina (norte y centro hasta San Luis y Buenos Aires), principalmente en la provincia fitogeográfica Chaqueña.

Ejemplares de referencia

Colector N° Colect. Especie Departamento Provincia Imagen
  • Aguilar, Reinaldo
  • 235 Salta
  • Argañaras, J. L.
  • 88 Santiago del Estero
  • Ariza Espinar, L.
  • 3254 Capital Córdoba
  • Baer, G. A.
  • 73 Tucumán
  • Baer, G. A.
  • 169 Tucumán
  • Barboza, G. E.
  • 83 El Carmen Jujuy
  • Barboza, G. E.
  • 84 El Carmen Jujuy
  • Bartlett, H. H.
  • 19545 Valle Fértil San Juan
  • Berg, C. C.
  • 116 Distrito Federal
  • Bernardello, G.
  • 73 Totoral Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 79 Tulumba Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 80 Tulumba Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 81 Tulumba Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 82 Tulumba Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 83 Tulumba Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 84 Tulumba Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 89 Tulumba Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 150 Capital Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 151 Capital Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 156 Capital Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 189 Totoral Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 268 Colón Córdoba
  • Bernardello, G.
  • 345 Tercero Arriba Córdoba
  • Bernardello, L. M.
  • 92 Capital Córdoba
  • Bernardello, L. M.
  • 158 Capital Córdoba
  • Bianco, C. A.
  • 462 Río Cuarto Córdoba
  • Biurrun, F.
  • 4071 Valle Fértil San Juan
  • Bodenbender, W.
  • -1 (SI 145092) Córdoba
  • Brizuela, J.
  • 501 Ancasti Catamarca
  • Brizuela, J.
  • 781 Ancasti Catamarca
  • Brown, A.
  • 856 Anta Salta
  • Burkart, A.
  • 3691 Vicente López Buenos Aires
  • Burkart, A.
  • 7481 Córdoba
  • Burkart, A.
  • 12575 La Rioja
  • Burkart, A.
  • 12577 La Rioja
  • Burkart, A.
  • 13212 Salta
  • Cabrera, A. L.
  • 1159 Andalgalá Catamarca
  • Cabrera, A. L.
  • 24065 Santa Bárbara Jujuy
  • Cabrera, A. L.
  • 32198 Santa Bárbara Jujuy
  • Cantino, P. D.
  • 378 Andalgalá Catamarca
  • Castañeda Vega, -
  • 76 Capital Santiago del Estero
  • Castellanos, A.
  • 1 General San Martín Córdoba
  • Castellanos, A.
  • 830 San Isidro Buenos Aires
  • Castillón, L.
  • 19 Capital Catamarca
  • Cerana, M. M.
  • 112 Paclin Catamarca
  • Cerana, M. M.
  • 509 Capital La Rioja
  • Cerana, M. M.
  • 765 Capital La Rioja
  • Cerana, M. M.
  • 785 Capital La Rioja
  • Cerana, M. M.
  • 791 Capital La Rioja
  • Cerana, M. M.
  • 800 Capital La Rioja
  • Cerana, M. M.
  • 1834 Santa María Córdoba
  • Cerana, M. M.
  • 1891 Santa María Córdoba
  • Charpin, A.
  • 20580 AC Dr. Manuel Belgrano Jujuy
  • Chiarini, F.
  • 1431 Capital Córdoba
  • Cocucci, A. A.
  • 270 Tafí Tucumán
  • Crespo, S.
  • 192 San Isidro Buenos Aires
  • de Ance, S. A.
  • 114 Paclin Catamarca
  • Demaio, P.
  • 286 Colón Córdoba
  • Di Fulvio, T. E.
  • 447 Capital Córdoba
  • Di Iorio, O.
  • -1 (SI 168202) Castro Barros La Rioja
  • Fernández, P.
  • 106 Colón Córdoba
  • Fiebrig, K. A. G.
  • 2213 Tarija
  • Fortunato, R. H.
  • 5165 Choya Santiago del Estero
  • Fortunato, R. H.
  • 5170 Choya Santiago del Estero
  • Giardelli, M. L.
  • 752 Córdoba
  • Guaglianone, E. R.
  • 2456 Valle Fértil San Juan
  • Guzmán, C. A.
  • 10 Capital Córdoba
  • Haene, E.
  • 459 Valle Fértil San Juan
  • Herter, W. G. F.
  • 279 Montevideo
  • Hicken, C. M.
  • -1 (SI 10948) Vicente López Buenos Aires
  • Hicken, C. M.
  • -1 (SI 145074) San Isidro Buenos Aires
  • Hicken, C. M.
  • -1 (SI 24863) Buenos Aires
  • Hicken, C. M.
  • -1 (SI 24865) San Isidro Buenos Aires
  • Hicken, C. M.
  • 24863 Buenos Aires
  • Hicken, C. M.
  • 24865 Vicente López Buenos Aires
  • Hieronymus, G. H. E. W.
  • -1 (CORD17488) Colón Córdoba
  • Hieronymus, G. H. E. W.
  • -1 (CORD17489) Colón Córdoba
  • Hieronymus, G. H. E. W.
  • 567 Córdoba
  • Hieronymus, G. H. E. W.
  • 593 Colón Córdoba
  • Hunziker, A. T.
  • 987 La Viña Salta
  • Hunziker, A. T.
  • 992 La Viña Salta
  • Hunziker, A. T.
  • 3229 Distrito Federal
  • Hunziker, A. T.
  • 3947 Distrito Federal
  • Hunziker, A. T.
  • 5303 Capital La Rioja
  • Hunziker, A. T.
  • 5503 Capital La Rioja
  • Hunziker, A. T.
  • 6118 Ischilín Córdoba
  • Hunziker, A. T.
  • 17297 El Alto Catamarca
  • Hunziker, A. T.
  • 21568 Banda Santiago del Estero
  • Hunziker, A. T.
  • 23125 Totoral Córdoba
  • Hunziker, A. T.
  • 23138 Loreto Santiago del Estero
  • Hunziker, A. T.
  • 23141 Tulumba Córdoba
  • Hunziker, J. H.
  • 12909 Anta Salta
  • Isern, J.
  • 8241 Córdoba
  • Jiménez, N. D.
  • 2267 Ancasti Catamarca
  • Jörgensen, P.
  • 970 Andalgalá Catamarca
  • Jörgensen, P.
  • 34919 Jujuy
  • Juliani, H. R.
  • -1 CORD 18606 Capital Córdoba
  • Juliani, H. R.
  • -1 CORD 18607 Capital Córdoba
  • Juliani, H. R.
  • 8 Capital Córdoba
  • Kiesling, R.
  • 5388 Santa Bárbara Jujuy
  • Kiesling, R.
  • 5446 Santa Bárbara Jujuy
  • Kiesling, R.
  • 8292 Santa Bárbara Jujuy
  • Krapovickas, A.
  • 1355 La Viña Salta
  • Krapovickas, A.
  • 1730 Leales Tucumán
  • Krapovickas, A.
  • 14519 Tafí Tucumán
  • Krapovickas, A.
  • 17358 Leales Tucumán
  • Krapovickas, A.
  • 17524 El Carmen Jujuy
  • Krapovickas, A.
  • 17744 Trancas Tucumán
  • Krapovickas, A.
  • 18545 Tulumba Córdoba
  • Krapovickas, A.
  • 18817 Tarija
  • Krapovickas, A.
  • 27156 Robles Santiago del Estero
  • Kuntze, C. E. O.
  • -1 (CORD20014) Tucumán
  • Kurtz, F.
  • 910 Capital Córdoba
  • Kurtz, F.
  • 914 Córdoba
  • Kurtz, F.
  • 1383 Bella Vista Corrientes
  • Kurtz, F.
  • 2673 Córdoba
  • Kurtz, F.
  • 4557 Río Primero Córdoba
  • Kurtz, F.
  • 8687 Capital Córdoba
  • Kurtz, F.
  • 9897 Capital Córdoba
  • Kurtz, F.
  • 12518 Guachipas Salta
  • Kurtz, F.
  • 15708 a Córdoba
  • Kurtz, F.
  • 15877 Capital Córdoba
  • Kurtz, F.
  • 16083 Córdoba
  • Legname, P. R.
  • 70 Río Hondo Santiago del Estero
  • Legname, V.
  • 32 Río Hondo Santiago del Estero
  • Legname, V.
  • 70 Río Hondo Santiago del Estero
  • Lorentz, P. G.
  • -1 (CORD20013) Tucumán
  • Lorentz, P. G.
  • -1 (SI 145062) Córdoba
  • Lorentz, P. G.
  • 8 Orán Salta
  • Lorentz, P. G.
  • 108 (CORD17487) Córdoba
  • Lorentz, P. G.
  • 594 CORD 32408 General José de San Martín Salta
  • Lossen, W.
  • 81 Córdoba
  • Luti, R.
  • 1281 Colón Córdoba
  • Martínez, G. J.
  • 915 Ancasti Catamarca
  • Martínez, G. J.
  • 1060 Ancasti Catamarca
  • Meyer, T.
  • 12858 Cruz del Eje Córdoba
  • Monetti, L.
  • 10920 Capital Tucumán
  • Montenegro, M. A.
  • 123 Ischilín Córdoba
  • Morrone, O.
  • 3006 Santa Bárbara Jujuy
  • Nee, M.
  • 30999 Gran Chaco Tarija
  • Nee, M.
  • 37389 Vallegrande Santa Cruz
  • Neffa, S.
  • 800 Santa Bárbara Jujuy
  • Nicora, E. G.
  • -1 (SI 17905) Córdoba
  • Nicora, E. G.
  • 1519 Punilla Córdoba
  • Novara, L. J.
  • 3221 General José de San Martín Salta
  • Novara, L. J.
  • 3770 Capital Salta
  • Novara, L. J.
  • 4102 Guachipas Salta
  • Novara, L. J.
  • 4117 Guachipas Salta
  • Novara, L. J.
  • 5631 La Viña Salta
  • Novara, L. J.
  • 9536 Cerrillos Salta
  • Osten, C.
  • 10920 -
  • Pacciaroni, A.
  • -1 CORD105434 Capital Córdoba
  • Paula-Souza, J.
  • 8010 Salta
  • Pedersen, T. M.
  • 10800 Anta Salta
  • Pedersen, T. M.
  • 12829 Choya Santiago del Estero
  • Pennington, M. A.
  • -1 (SI 145078) San Fernando Buenos Aires
  • Pérez Moreau, -
  • 4416 Choya Santiago del Estero
  • Pérez Moreau, -
  • 4822 Banda Santiago del Estero
  • Planchuelo, A. M.
  • 541 Capital Córdoba
  • Pozner, R.
  • 294 bis Sanagasta La Rioja
  • Puyssegur, H.
  • -1 (SI 145093) Córdoba
  • Puyssegur, H.
  • -1 (SI 24867) Córdoba
  • Renvoize, S. A.
  • 3383 Tafí Viejo Tucumán
  • Repetto, A. N.
  • -1 (SI 145104) San Isidro Buenos Aires
  • Rodríguez, D.
  • 1008 Orán Salta
  • Rojas, T.
  • 13337 Tucumán
  • Rotman, A. D.
  • 690 Santa Bárbara Jujuy
  • Rotman, A. D.
  • 846 Santa Bárbara Jujuy
  • Rotman, A. D.
  • 973 Santa Bárbara Jujuy
  • Rotman, A. D.
  • 1096 Paclin Catamarca
  • Sanzin, R.
  • 1045 Ischilín Córdoba
  • Sanzin, R.
  • 1125 Tafí Viejo Tucumán
  • Saravia Toledo, C.
  • 1485 Anta Salta
  • Sato, M. S.
  • 71 El Carmen Jujuy
  • Sayago, M.
  • 1358 Río Primero Córdoba
  • Sayago, M.
  • 1579 Belén Catamarca
  • Sayago, M.
  • 1663 Capital Córdoba
  • Schickendantz, F.
  • -1 CORD 18615 Catamarca
  • Schickendantz, F.
  • 36 CORD 18653 Andalgalá Catamarca
  • Schickendantz, F.
  • 54 Catamarca
  • Schickendantz, F.
  • 110 Andalgalá Catamarca
  • Schreiter, R.
  • 61 Capital Tucumán
  • Schulz, A. G.
  • 7244 Capital Tucumán
  • sin colector
  • -1 (SI 145064) San Isidro Buenos Aires
  • sin colector
  • -1 (SI 145080) Distrito Federal
  • Solís Neffa, V. G.
  • 800 Santa Bárbara Jujuy
  • Solís Neffa, V. G.
  • 834 Capital Salta
  • Soriano, A.
  • 807 Sanagasta La Rioja
  • Sosa, G. M.
  • 3413 Candelaria Salta
  • Stuckert, T. J. V.
  • -1 (CORD15051) Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • -1 (CORD15052) Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • -1 (CORD15053) Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 2238 Río Primero Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 2292 Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 2798 Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 3511 Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 4514 Capital Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 4671 Río Primero Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 4936 Capital Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 7514 Capital Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 7544 Capital Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 7608 Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 7882 Tucumán
  • Stuckert, T. J. V.
  • 7905 a Colón Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 8154 Burruyacú Tucumán
  • Stuckert, T. J. V.
  • 8632 Tucumán
  • Stuckert, T. J. V.
  • 8867 Tucumán
  • Stuckert, T. J. V.
  • 14288 Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 23260 Capital Córdoba
  • Stuckert, T. J. V.
  • 23275 pp Capital Córdoba
  • Subils, R.
  • 65 Paclin Catamarca
  • Subils, R.
  • 406 Colón Córdoba
  • Subils, R.
  • 609 Cruz del Eje Córdoba
  • Subils, R.
  • 996 Santa María Córdoba
  • Subils, R.
  • 2655 Tafí Tucumán
  • Ulibarri, E. A.
  • 309 Valle Viejo Catamarca
  • Urdampilleta, J. D.
  • 724 Andalgalá Catamarca
  • Urdampilleta, J. D.
  • 934 Colón Córdoba
  • Venturi, S.
  • 24 (SI 145096) Capital Tucumán
  • Zuloaga, F. O.
  • 297 Santa Bárbara Jujuy
  • Zuloaga, F. O.
  • 6301 Santa Bárbara Jujuy
  • Zuloaga, F. O.
  • 7587 Santa Bárbara Jujuy
  • Zuloaga, F. O.
  • 7897 La Viña Salta

    Nombre Vulgar y Usos

    Tipo y Observaciones

    Material Tipo: Brasil. In Brasilia meridionali prope San José de Uruguay detexit, F. Sellow s.n. (lectotipo W!, designado por G. Bernardello, Flora Argentina 13: 55. 2013).
    Observaciones: Nombres vulgares. «Cediondilla morada», «chal chal», «chile », «chili», «chivil», «comida de víbora», «ichivil», «ischivil», «pisco yuyo», «tala de chal chal», «tala de rundún», «talilla», «tumiñico».

    A. Rama florífera. B. Cáliz. C. Flor, corte longitudinal. D. Estambre, vista dorsal. E. Estambre, vista ventral. F. Gineceo. G. Ovario, corte transversal. H. Fruto. I. Semilla.